Ch'iqtaku sutiyuq p'anqap pukyu qillqanta qhaway

[[Rikcha:PieChartFraction threeFourths oneFourth.svg|thumb|<math>\frac{1}{4} + \frac{3}{4} = 1</math>]]
'''Ch'iqtaku''', '''Patmaku''' icha '''P'aki yupay''' ([[kastilla simi]]pi: ''fracción'') nisqaqa [[rakiy|rakisqa]] (patmasqa), mana hunt'a kaq, mana k'apak kaq, [[yupay]]mi.

Ch'iqtakuqa iskaynintin [[hunt'a yupay]]niyuqmi: ''yupama'', ''rakina yupay'' icha ''rakiriq yupay'' nisqa hanaqpi qillqasqa, ''patmama'' icha ''rakiq yupay'' nisqa urinpi qillqasqa.

Ch'iqtaku yupayqa (c) kaqllam yupama (a) patmamawan (b) rakisqa: c&nbsp;=&nbsp;a&nbsp;/&nbsp;b.

Kay hinam chay ch'iqtakuta ninchik: '''''a&nbsp;b''&nbsp;ch'iqta''' icha '''''a&nbsp;b''&nbsp;patma''' icha '''''a&nbsp;b''&nbsp;t'aqa'''.

Ahinataq 3/4 kay hinatam ninchik: '''kimsa&nbsp;tawa&nbsp;ch'iqta''' icha '''kimsa&nbsp;tawa&nbsp;patma''' icha '''kimsa&nbsp;tawa&nbsp;t'aqa'''.

1/4 nisqataq kay hinatam ninchik: '''tawa&nbsp;ch'iqta''' icha '''tawa&nbsp;patma''' icha '''tawa&nbsp;t'aqa'''.

Hunt'a yupaypa iskay kaq phatmanqa [[kuskan]] nisqam.

<math>\frac{1}{2} = kuskan</math>

Yupamata patmamawan rantimpaspaqa, ch'iqtakup [[t'ikrasqa yupay]]nintam chaskinchik.

Ch'iqtaku yupaykunata [[yapay|yapanapaq]] icha [[qichuy|qichunapaqqa]], paqta patmamayuq ch'iqtakukunatam (paqta rakiqniyuq p'aki yupaykunatam) ruranchik. Chaypaqqa yupamata patmamatapas kaqlla hunt'a yupaywanmi [[miray|miranchik]]: 

<math>\frac{a}{d} + \frac{b}{d} = \frac{a+b}{d}</math>

<math>\frac{a}{d} - \frac{b}{d} = \frac{a-b}{d}</math>

Ch'iqtakuta hunt'a yupaywan miranapaqqa yupamallatam hunt'a yupaywan miranchik:

<math>\frac{a}{d} * b = \frac{a*b}{d}</math>

Iskay ch'iqtakunatataq miranakunapaq iskaynintin yupamakunatam miranachinchik, iskaynintin patmakunatapas miranachinchik:

<math>\frac{a}{d} * \frac{b}{e} = \frac{a*b}{d*e}</math>

Ch'iqtakuta huk ch'iqtawan rakinapaqtaq ñawpaq ch'iqtakuta iskay ñiqin ch'iqtakup t'ikrasqa yupaywanmi miranchik:

<math>\frac{a}{d} / \frac{b}{e} = \frac{a*e}{d*b}</math>

[[Katiguriya:Yupana]]